Öğrenmede Evrensel Tasarım

Öğrenmede Evrensel Tasarım (ÖET) (Universal Design for Learning-UDL) ilkeleri, kâr amacı gütmeyen bir eğitim ve araştırma kuruluşu olan Uygulamalı Özel Teknoloji Merkezi (Center for Applied Special Technology – CAST) tarafından geliştirilen bir çerçeve ve kılavuzdur.

ÖET yönergeleri, insanların öğrenme yöntemleri hakkında bilimsel bilgilere dayalı olarak tüm insanlar için eğitim ve öğrenimi iyileştirmek ve optimize etmek amacıyla kullanılan Evrensel Öğrenme Tasarımı’nın uygulanmasında kullanılan bir araçtır. ÖET yönergeleri; eğitimciler, müfredat geliştiriciler, araştırmacılar, ebeveynler gibi bir öğrenme ortamında ÖET çerçevesini uygulamak isteyen herkes tarafından kullanılabilir. Bu yönergeler; tüm öğrenenlerin anlamlı ve zorlu öğrenme fırsatlarına erişmesini ve bunlara katılmasını sağlamak için herhangi bir disipline veya alana uygulanabilecek bir dizi somut öneri sunar. Öğrenme İçin Evrensel Tasarım, Evrensel Tasarım İlkelerini esas alır.(Center for Applied Special Technology.(CAST, t.y.)

Evrensel Tasarım; tüm insanların yaşam süresi, yetenek ve engel durumlarına bakılmaksızın herkesin erişimi anlayabilmesi ve mümkün olan en geniş hacimde kullanabilmesi için oluşturulan ortamların tasarımı ve bileşimidir. Bir ortamın (veya bu ortamdaki herhangi bir bina, ürün veya hizmetin), kullanmak isteyen herkesin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde tasarlanması gerekir. Bu, sadece nüfusun azınlığının yararına özel bir şart değildir. İyi tasarımın temel şartlarından biridir. Erişilebilir, kullanılabilir ve kullanımı keyifli bir ortam varsa bundan herkes faydalanır. Tasarım süreci boyunca tüm ihtiyaçların ve becerilerin çeşitliliğini göz önünde bulundurarak insanların ihtiyaçlarını karşılayacak ürünler, hizmetler ve ortamlar oluşturur. Basitçe söylemek gerekirse evrensel tasarım iyi bir tasarımdır.

Evrensel Tasarım İlkeleri Şu Şekildedir:

• Eşit – Adil Kullanım
• Kullanımda Esneklik
• Basit ve Sezgisel Kullanım
• Anlaşılabilir Bilgi
• Hata Toleransı
• Asgari Fiziksel Çaba
• Yaklaşım ve Kullanıma Yönelik Boyut ve Boşluklar (National Disability Authority, 2020., t.y.)

Öğrenmede Evrensel Tasarım (UDL / ÖET), öğrenenlerin ihtiyaçlarını ve yeteneklerini karşılamak için çalışan ve öğrenme sürecindeki fiziksel veya bilişsel sınırlamaları ortadan kaldıran bir öğretim yaklaşımıdır. Bu, bilgilerin birden fazla şekilde sunulduğu, öğrenenlerin çeşitli yollarla öğrendikleri ve öğrenenlere öğrendiklerini ortaya koyabildikleri esnek bir öğrenme ortamı geliştirmek anlamına gelir.

UDL’yi kullanmak, her türlü öğrenme tarzına hitap etmenize yardımcı olur; sesli, görsel veya kinestetik öğrenme tercihlerine sahip olan öğrenenler buna uyum sağlar. UDL’nin üç ana alanı katılım, temsil, eylem ve ifadedir.

Ayrıca UDL; hareket kısıtlılığı, görme veya işitme güçlüğü ya da bilişsel zorluklara sahip bireylerin kursa etkin katılabilecekleri farklılaştırılmış içerik hazırlamayı sağlar.

Evrensel Tasarım rehberi, eğitimcilere öğretim stratejilerini tasarlama, seçme ve uygulama konusunda rehberlik etmek amacıyla oluşturulmuştur. Evrensel Tasarıma Dayalı Öğrenme’nin yukarıda bahsedilen beyin ağlarını temel alan üç ilkesi vardır. (Arslan, 2019)

Bunlar;

• Duyuşsal ağları temel alan “çoklu katılım araçları sağlama”,
• Tanıma ağlarını temel alan “çoklu bilgi aktarım araçları sağlama”,
• Stratejik ağları temel alan “çoklu eylem ve ifade araçları sağlama” ilkeleridir.

Çoklu Katılım Araçları Sağlama: Öğrenen katılımı için etkileşimli etkinlikler, grup tartışmaları, çevrim içi tartışma forumları gibi farklı fırsatları ifade eder. Bu ilke, öğrenenlerin öğrenmeye katılmak için farklı motivasyonları olduğu fikrini yansıtır. (Arslan, 2019) Motivasyon; öğrenme için çok önemli bir unsuru temsil eder ve öğrenenler, öğrenmeye dâhil oldukları veya motive edildikleri yollarda belirgin bir şekilde farklılık gösterir. Nörolojik durum, kültür, kişisel ilgi, öznellik ve arka plan bilgisi dâhil olmak üzere duygulanımda bireysel çeşitliliği etkileyebilecek çeşitli kaynaklar ve faktörler vardır. Bazı öğrenenler özerklik ve yenilikle yüksek oranda ilgilenirken bazıları katı rutini tercih edip bunlardan uzaklaşır hatta korkarlar. Bazı öğrenenler yalnız çalışmaktan hoşlanırken bazıları akranlarıyla çalışmayı tercih edebilir. Gerçekte tüm bağlamlarda bütün öğrenenler için en uygun olacak tek bir katılım yolu yoktur. Etkileşim için birden fazla seçenek sunmak esastır. (UDL Guidlines Center for Applied Special Technology.(CAST, t.y.)

(Dzaman vd., 2022, Universal Design for Learning: One Small Step’ten uyarlanmıştır.)

Çoklu bilgi aktarım araçları, öğrenenlere kurs içeriklerine ve bilgilerine erişmeleri ve bunlarla etkileşim kurmaları için farklı yollar sağlamakla ilgilidir. (Arslan, 2019)

Öğrenenler, kendilerine sunulan bilgileri algılama ve anlama biçimlerinde farklılık gösterir. (Center for Applied Special Technology. (CAST, t.y.) En basit hâliyle bu, kurs kitaplarının ses veya çoklu ortam formatlarında sunulması anlamına gelebilir. Bu ilke aynı zamanda öğrenenlerin; söz dizimi, sözcük dağarcığı, notasyon, semboller ve disipliner dil gibi farklı biçimlerdeki bilgileri nasıl kavradıklarını da ifade eder. (Arslan, 2019)

Örneğin, körlük, sağırlık vb. duyusal engelli olanlar; disleksi gibi öğrenme güçlüğü bulunanlar, dilsel veya kültürel farklılıklar gibi durumlar içeriklere yaklaşmanın farklı yollarını gerektirebilir. Diğerleri, bilgiyi basılı metin yerine görsel veya işitsel yollarla daha hızlı veya daha verimli bir şekilde kavrayabilir. (Center for Applied Special, t.y.)

Amaç, öğrenenleri çoklu temsilleri kullanmada ve bunlar arasında geçiş yapmada akıcılık geliştirmede desteklemektir. Bilgi sunumunda esneklik sunmak, öğrenenlerin bilgiyi anlama ve algılama biçimlerindeki farklılıkları da kabul eder. Örneğin, görme bozukluğu olan öğrenenler basılı materyalleri erişilemez bulabilir. Farklı dillere, kültürel geçmişlere ve erişim gereksinimlerine sahip öğrenenler, bu engellerle eğitimcilerin ortak geçmişleri olduğunu varsaydıklarında karşılaşabilirler. Bu ilkenin uygulandığı bir öğrenme ortamında, materyal ve içerik başlangıçta çeşitli şekillerde sunulur.

Ayrıca öğrenmenin öğrenilmesi ve aktarılması, birden fazla aktarım aracının kullanılması durumunda gerçekleşir çünkü öğrenenlerin kavramlar içinde ve aralarında bağlantı kurmasına olanak sağlar. Kısacası tüm öğrenenler için en uygun olacak tek bir temsil aracı yoktur; temsil için seçenekler sunmak esastır. Bir eğitimci, bir kavrama genel bakış (ders) vermeye, ardından bir örnek vermeye ve sınıf içi bir alıştırma aracılığıyla kavramın uygulanmasına karar verebilir. Diğer yaklaşım örnekleri arasında istatistikler, vaka çalışmaları ve uzman görüşü yer alır. Bir yaklaşım etkisizse farklı bir yaklaşım daha iyi sonuç verebilir. (Center for Applied Special Technology.(CAST, t.y.)

(Dzaman vd., 2022, Universal Design for Learning: One Small Step’ten alınmıştır.)

Çoklu eylem ve ifade aracı; öğrenenleri öğrendiklerini çeşitli biçimlerde (sınavlar, multimedya, kavram haritaları, ödevler, projeler gibi) göstermeye teşvik eder. Bu ilke, öğrenenlerin öğrendiklerini stratejik olarak uyguladıkları yürütme işlevini vurgular. (Arslan, 2019). Öğrenenler, bir öğrenme ortamında gezinme ve bildiklerini ifade etme yollarında farklılık gösterir. Örneğin, serebral palsi gibi önemli hareket bozuklukları olan bireyler, yürüme işlevi bozuklukları gibi stratejik ve organizasyonel yeteneklerle mücadele edenler, dil engelleri olanlar vb. öğrenme görevlerine çok farklı yaklaşırlar. Bazıları kendilerini yazılı metinde iyi ifade edebilir ancak konuşmada ifade edemeyebilirken bunun tersi de olabilir. Eylem ve ifadenin çok fazla strateji, uygulama ve organizasyon gerektirdiği de kabul edilmelidir. Bu, öğrenenlerin farklılık gösterebileceği başka bir alandır. Gerçekte, tüm öğrenenler için en uygun olacak tek bir eylem ve ifade aracı yoktur; eylem ve ifade için seçenekler sunmak esastır. (Center for Applied Special Technology. (CAST, t.y.)

(Dzaman vd., 2022, Universal Design for Learning: One Small Step’ten uyarlanmıştır.)