ÖN SÖZ
Eğitim teknolojilerinin yenilikçi bir anlayışla kullanılması; etkileşimli, kapsamlı ve ilgi çekici öğrenme ortamları tasarlamada eğitimcilere önemli fırsatlar sunmaktadır. Eğitim teknolojilerini eğitim programlarına dâhil etmede ana motivasyon, öğrencilerin derse katılımlarını daha etkin hâle getirmek ve öğrenmeden beklenen davranış değişikliklerini en üst düzeye yükseltmektir.
Eğitimde çoklu ortam araçlarının (metin, video, ses, görüntü, animasyon, simülasyon, etkileşim vb.) kullanımının yaygınlaşması, içeriklerin farklı öğrenme biçimlerine uygun şekilde hazırlanabilmesine ve bunların öğrencilere sunulmasına imkân tanımıştır.
Birden fazla öğrenme biçimine uygun olarak hazırlanan çoklu ortam içerikleri; öğrencilerin etkin şekilde derse katılımlarına, içerikle daha yoğun bir şekilde etkileşime girmelerine ve derste daha aktif olmalarına yardımcı olmaktadır. Böylece öğrenme üst düzeylerde gerçekleşmekte ve kalıcı hâle gelmektedir.
Son dönemlerde öğretim alanında yaşanan gelişmelerin yanında, pandemi sürecinin de etkisiyle, öğrenme okul / üniversite binalarının dışına taşmıştır. Bunun sonucu olarak öğrenme materyalleri çeşitlenmiş, basılı ders kitaplarının yerini hızlı bir şeklide çoklu ortam materyalleri almaya başlamıştır. Ders içerikleri; etkileşimli, teknoloji destekli e-öğrenme biçimlerine doğru evrilmiştir.
Bu dönüşüm; sadece ders materyallerinin ses, video, grafik, infografik, diyagram, ders anlatımları, sunumlar vb. içerikler kullanılarak zenginleştirilmesiyle kalmamakta; aynı zamanda etkileşim, katılım, sınav, değerlendirme vb. alanlarda da ders işleme yöntemlerini kökten etkilemektedir.
Birkaç yıl öncesine kadar bu tür içerikleri hazırlamak için yüklü lisans ücretleri ödenen yazılımlara, teknik bilgiye ve geniş bir zamana ihtiyaç duyulmaktaydı. Bugün farklı yazım araçları ve hizmetlerinin ortaya çıkmasıyla hem tasarım süreçleri kolaylaşmış hem de maliyetler çok düşmüş hatta özgür yazılımların kullanımıyla ücretsiz hâle gelmiştir. Temel düzeyde bir teknik bilgiyle, kısa sürede oldukça ilgi çekici içerikler hazırlanabilmektedir. Bu yazılım ve hizmetlerden en ilgi çekici olanı, hiç şüphesiz H5P platformu ve etkinlikleri olmuştur.
H5P, belli başlı büyük ÖYS ve İYS’lerde (Moodle, WordPress, Drupal, Blackboard vb.) eklenti olarak çalışabilmesinin yanı sıra kişisel bilgisayarlarda masaüstü uygulama (ör. Lumi) olarak da çalışabilmektedir. Her iki durumda da içerik üretimi için gerekli araçları bünyesinde barındırmaktadır.
E-öğrenme alanında henüz yeterli Türkçe kaynak olmaması ve eğitimcilerin erişebilecekleri diğer kaynakların da sınırlı olması nedeniyle, bir örnek olmasını umut ederek “Açık Mektep Platformunda” 2017 yılında başladığım H5P çalışmaları, pandemi sürecinde ilkokul öğrencileri için ders kitaplarını etkileşimli hâle getirmek amacıyla Begüm Tuğçe İstek ve Hakan Demiralp ile birlikte hazırladığımız “Açık Kitap Projesi” ile gelişti ve Ankara Üniversitesi için hazırladığımız kılavuz ve içeriklerle güncel gelişmeleri de kapsayacak şekilde bu çalışmayla kitap hâline geldi.
Kitapta etkinliklere ve bunların nasıl yapılandırıldıklarına değinmekle kalmadık; farklı platform ve ortamlarda içeriğin nasıl kurulacağından içeriklerin nasıl hazırlanacağına, medya kullanımlarından telif hakları ve üst veri işlemlerine kadar pek çok hususu da ele aldık. İçerik geliştirmek için izlenecek farklı yol ve kullanılacak farklı yöntemlere değindik. Etkinliklerin hangi alanlarda ve ne şekilde kullanılabileceğine ilişkin ipuçları vermenin yanı sıra hangi aşamalarda hangi etkinliklerin kullanılabileceklerini de anlattık.
Kitap içinde etkinlikleri ifade etmek için hâlihazırdaki H5P içerik düzenleme araç ve platformlarının (Lumi, WordPress ve Moodle H5P düzenleyicilerinin) arayüzlerinde kullanılan isimlendirmeleri tercih ettik. O yüzden bazı etkinliklerin yönergelerini tamamen Türkçe, bazılarını karma, bazılarını ise tamamen İngilizce olarak kullandık. Bunu tercih etmemizin nedeni, eğitimcilerin içerik hazırlarken zorluk yaşamamalarıdır.
Zeki TUMAN
İKİNCİ KEZ OKURKEN
Bu kitabı hazırlarken, 64 etkinliğin tek seferde öğrenilemeyeceğinin farkında olarak hareket ettik. Kitapta kullanım amaçlarına uygun olarak içerikleri kolayca bulabilmeniz için farklı bölümler ve tablolar oluşturduk. H5P içeriklerini; kullanım amaçları, oluşturulma biçimleri, kullanım şekilleri, değerlendirme yapabilip yapamama özelliklerine göre farklı kategorilere ayırdık. Kitaptaki etkinliklere ait kategorileri hazırlarken kategorilerden birini, etkinliklerin “metin, görüntü, soru, oyun, ses, sunum veya karmaşık” olmak üzere hangi etkinlik tabanına dayalı olduklarını esas aldık.
Kitabı okuyup H5P’yi öğrendikten sonra veya şu anda H5P ile ilgili bazı bilgilere sahipseniz içerik hazırlamaya başladığınızda içeriğinizi kolayca oluşturmanız için kitabı nasıl kullanabileceğinize ilişkin size bir “Kullanım Kılavuzu’’ sunuyoruz.
‘’Birinci Bölüm’’de genel olarak H5P’nin ne olduğundan söz ettik, bu sistemi oluşturan ögeleri genel hatlarıyla tanıttık.
“İkinci Bölüm”de içerik oluştururken ‘’öğrenme hedefini ve kazanımını’’ hangi etkinlik üzerinden ve hangi ‘’içerik türü’’ ile oluşturabileceğinizle ilgili ayrıntılı bir tablo yer almaktadır. Bu tablo sizlere fikir vermek amacıyla hazırlanmış olup buradaki örneklerden yola çıkarak sizler de kendi öğrenme hedef ve kazanımlarınıza uygun içerik türüne karar verebilir, kendi etkinliklerinizi oluşturabilirsiniz.
“Üçüncü Bölüm”, belki de en fazla dikkat etmeniz gereken bölüm. Bu bölümde “Creative Commons Lisans Türleri”, “Üst Veri ve Telif Hakları Girişi’’, “Farklı Kamu Lisansları” ve “Lisans Türünün Belirtilmemesi” hâlinde karşılaşacağınız etik ve hukuki sorunlar açıklanmıştır. Bu bölümü dikkatli bir şekilde okuyup anlatılanlara göre hareket edin. Çünkü büyük emekler harcayarak oluşturduğunuz etkinlikler hukuki açıdan problem oluşturabilir.
“Dördüncü Bölüm”de; içerik türleri “öğrenebilme” ve “uygulanabilme” açılarından sıralanmıştır. Yine hangi etkinliğin öğrenilmesinin hangi etkinliğin öğrenilmesini kolaylaştıracağı tablolar hâlinde verilmiştir.
“Beşinci Bölüm”de; ‘’Wordpress’’te H5P kurulumunu, ‘’Moodle’’da H5P içeriğinin nasıl oluşturulduğunu ve ‘’Lumi’’yle H5P içeriği oluşturmayı öğreneceksiniz. Bu bölümde etkinlikler anlatılırken etkinlik başlıklarının yanında etkinliğin ‘’öğrenmede kaçıncı sırada yer aldığını (1-5 arası)’’, ‘’etkinliğin erişilebillirlik durumunu’’ ve ‘’etkinliğin ölçmeye uygun olup olmadığını’’ gösteren ikonlar yer almaktadır. Bu da etkinlik oluştururken işinizi oldukça kolaylaştıracaktır.
“Altıncı Bölüm”de; etkinliğin “metin, görüntü, soru, oyun, ses, sunum veya karmaşık” olmak üzere etkinlik tabanlarından hangisi veya hangileriyle oluşturulduğu anlatılmakta, bunlar görseller üzerinden somut hâle getirilmektedir.
“Yedinci Bölüm’’de H5p’deki içerik türlerini ve bunların özelliklerini tablolar hâlinde verdik. Bunlar; “Kullanım Şekillerine Göre Etkinlikler, İçerik Biçimine Göre Etkinlikler, Kazanıma Göre Etkinlikler ve Hazırlanış Şekline Göre Etkinlikler’’ şeklinde düzenlenmiş tablolardır. Bu bölümdeki tablolar kılavuz niteliğindedir.
Bu tabloları ayrıntılı şekilde incelemeniz yararınıza olacaktır.
“Sekizinci Bölüm”de etkinliklerin ”erişilebilirliği” ve bu etkinliklerle ”değerlendirme yapılabilip yapılamadığı” ile ilgili tablolar yer almaktadır. Bazı etkinlikler ”Not Defteri”ne sonuçları göndermedikleri için bunlar ”Değerlendirme: Yok” olarak işaretlenmiştir. Hangi etkinliği kullanacağınızı belirlerken erişilebilirlik ve değerlendirme durumunu dikkate alın.
Her etkinliğin başına, o etkinliğin öğrenme sırasını, erişilebilirlik durumunu ve ölçme değerlendirme yapıp yapmadığını gösteren birer ikon yerleştirdik. Şimdi bu ikonları kısaca tanıtalım.
Etkinliğin öğrenilebilirliğini 1’den 5’e numaralandırdık. Böylece o etkinliğin hazırlanmasının hangi düzeyde emek gerektirdiğini veya daha öncesinde hazırlanması daha kolay hangi etkinliklerin yapılabileceğini belirtmiş olduk.
Bazı etkinliklerde kısmî veya tümüyle erişilebilirlik sorunları ile karşılaşılmaktadır. Örneğin ses efekti ile hazırlanan etkinliklerde Chrome dışındaki tarayıcılarda erişilebilirlik sorunu yaşanmaktadır. Bazı etkinliklerde ise dikey görüntüleri yatay şekilde konumlandıramamakta, görüntüyü farklı ebatlarda kullanmaya izin vermemektedir.
Bazı etkinliklerde ölçme değerlendirme imkânı varken bazı etkinlikler bu imkânı sağlamamaktadır.
