2.1 Temel Bilgiler

Uluslararası Yasalar:

Her ülkenin kendi Telif Hakkı Yasası vardır ancak yıllar içinde çok taraflı ve iki taraflı ticari anlaşmalar yoluyla Telif Hakkı Yasalarında geniş kapsamlı bir küresel uyum sağlanmıştır. Bu anlaşmalar, tüm taraf ülkeler için minimum standartları belirler. Birçok ülke gerekenden daha fazla koruma sağlayan yasa çıkardığı için yerel çeşitliliğin meydana gelmesi de kaçınılmazdır.

Bu anlaşmalar, Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü ve Dünya Ticaret Örgütü gibi çeşitli kuruluşlarda ve serbest ticaret anlaşmaları konusunda belirli ülkeler arasındaki özel görüşmelerde ele alınmaktadır. Uluslararası yasa ve anlaşmaların altında iki temel ilke yatar:

Ülkesellik: Bir yönetimin kendi sınırlarının dışında kalan faaliyetleri yönetme yetkisine sahip olmadığını ifade etmektedir. Telif hakkı, doğası gereği ülkeseldir. Bu, Telif Hakkı Yasası’nın ulusal yasalar yoluyla yürürlüğe konulduğu ve uygulandığı anlamına gelir. Bu yasalar, ulusal telif hakkı kurumları tarafından desteklenmektedir ve aynı kurumlar telif hakkı sahiplerini de destekler. Kayıt işlemlerinin yapılmasına olanak tanır ve açıklayıcı kılavuzluk hizmeti sunar.

Ulusal yaklaşım: Bir ayrım gözetmeme ilkesidir. Bu ilkeye göre, bir ülke kendi vatandaşlarına sağladığı hakları ve sunduğu imkanları yabancı eser sahiplerine de sağlamalıdır.

Kayda değer en önemli uluslararası anlaşmalardan biri 1886’da imzalanan Bern Sözleşmesi: Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunması’dır. Bern Sözleşmesi o zamandan bu yana çeşitli vesilelerle birçok kez güncellenmiş ve değiştirilmiştir. WIPO anlaşmanın, revizyonlarının ve değişikliklerinin idareciliğini yapmakta aynı zamanda resmi katılım ve kabul belgelerinin arşivi görevini de üstlenmektedir.

Günümüz (2 Haziran 2020 itibarıyla) 179 ülke Bern Sözleşmesi’ne üyedir. Bu sözleşme değiştirildiği ve revize edildiği haliyle tüm üye ülkelerin kabul ettiği çeşitli temel ilkeleri içermektedir. Bu ilkelerden biri, yukarıda da belirtildiği gibi millî bir uygulamadır. Yani tüm ülkeler, diğer ülkenin de imza sahibi olduğunu varsayarak kendi sınırları içinde oluşturulan eserlere tanıdıkları korumanın aynısını yabancı eserlere de tanımalıdır. Aşağıda 2019 itibarıyla Bern Sözleşmesi’ni imzalayanları (mavi renkte) gösteren bir harita bulunmaktadır.

Görsel 12

Buna ek olarak konuya ilişkin bazı istisnalar olsa da Bern Sözleşmesi, özgün eserlerin telif hakkı koruması süresi için minimum standartlar -varsayılan kurallar- belirlemektedir. Bern Sözleşmesi’nin telif hakkı koruma standartları, eser sahibinin minimum yaşam süresi artı 50 yıl olarak belirlenmiştir. Bern Sözleşmesi yalnızca minimum değerler belirlediğinden bazı ülkeler bireysel içerik oluşturucular için “yazarın ömrü artı 70 yıl” ve “yazarın ömrü artı 100 yıl” gibi daha uzun telif hakkı süreleri belirlemiştir. Telif hakkı terimiyle ilgili Wikipedia makalesini inceleyin ve ülkeye göre telif hakkı süresinin listelendiği sayfayı görüntüleyin. Aşağıdaki harita, 2020 itibarıyla dünya çapında telif hakkı süresinin durumunu göstermektedir.

Görsel 13

Bern Sözleşmesi aynı zamanda telif hakkı koruması kapsamında yasal prosedürlerin yabancı eserler için bir koşul olarak kullanılmasına izin vermez. Örneğin bir ülke, telif hakkını elde etmeniz için sizden kayıt olup ödeme yapmanızı talep edemez. Çoğu ülke bu tür formalitelerin, telif hakkı korumasının bir koşulu olarak kullanımını ortadan kaldırmış olsa da Bern Sözleşmesi’nin eserin oluşturulduğu ülkeyi bu tür bir uygulamayı yapmaktan alıkoyamayacağını göz önünde bulundurmak gerekir.

Bern Sözleşmesi’ne ek olarak dünya genelinde telif haklarını uyumlu hâle getiren başka uluslararası antlaşmalar da bulunmaktadır. ^[1]