Bölüm 1: Creative Commons Nedir?
3.2 Açık GKAM Nedir?
Açık GKAM; kamu malı eserleri artırmak, kültürel ortaklıkları büyütmek, kültürel mirası telif hakkı kısıtlamaları olmadan çevrim içi olarak erişilebilir kılmak ve başkalarının kültürel mirasa açık erişim politikaları uygulamasına yardımcı olmak için birlikte çalışan, kültürel mirasla uğraşan serbest bir kurumlar ve kişiler ağıdır.
Açık GKAM, “açık” hareketlerin bazı kavram ve değerlerini “GKAM” sektörüne taşır.
“Açık GKAM”, daha geniş Açık GKAM hareketi içindeki iş birliğine dayalı bir girişimi ifade eder. Açık GKAM, Açık Bilgi Vakfı’nın DM2E’nin (Europeana’ya Sayısallaştırılmış El Yazmaları) bir parçası olarak Avrupa Komisyonu’ndan aldığı bir hibe ile 2010 yılı civarında başladı. Başlangıcından bu yana, Creative Commons ve Wikimedia Foundation gibi çeşitli kuruluşlar, ağlar ve bunların bağlı kuruluşları, çalışmanın bir parçası oldu.
2018’de Creative Commons, Wikimedia Foundation ve Open Knowledge üyeleri girişimi yeniden canlandırdı. Ancak bir iletişim ve ağ olarak “Açık GKAM” tek bir kuruluşa ait değildir; bireyler, profesyoneller ve savunucular farklı yollar ve topluluklar aracılığı ile bu girişime katılabilirler.
GKAM‘da “açık”ın tek bir tanımı bulunmamakla birlikte “açık”, kamu malı eserlerin kamusal alanda tutulması gibi önemli değerlere işaret eder.
Açık GKAM Tarihçe
GKAM’lar dünyadaki bilgi ve kültüre katkı veren temel kurumlardır. GKAM içerikleri, bugün CC lisanslı veya kamu malı olan yaklaşık 2 milyar eserin önemli bir kısmını oluşturmaktadır.
Bu bölümde;
1. GKAM’ların kaynaklara erişimi açmayı düşünürken karşılaştığı bazı zorlukları ve faydalarını ve
2. Bazı kurumların Açık GKAM çalışmalarına nasıl öncülük ettiğinin kısa bir tarihçesini inceleyeceğiz.
2004’te Brooklyn Müzesi, bu Creative Commons röportajında açıkladıkları gibi dijital kültürel mirası eserlerine bir Creative Commons lisansı ekleyerek öncülük eden ABD’deki (ve muhtemelen dünyadaki) ilk müzeydi. Açık GKAM hareketi o zamandan bu yana yavaş yavaş büyüdü. 2009’da Avustralya’daki ilk GKAM-Wiki etkinliği, kültürel miras kurumlarını, Wikipedia editörlerini, gönüllüleri ve Creative Commons üyelerini buluşturarak onların, ortak bir görevi gerçekleştirmek için nasıl birlikte çalışılacağı konusunda görüşme yapmalarını sağlamıştır.
GKAM-Wiki etkinliği, “Açık GKAM” hareketinin motivasyonunu nispeten açıklayan birtakım tavsiyeler ileri sürdü. Kurumlar arşivlerinin bir bölümünü internete yüklüyordu ancak dijitalleştirme ve paylaşım konusunda çalışmalar yoktu. Brookland Müzesi gibi bazı kurumlar, kamu malı eserlerin dijitalleştirilmiş kopyaları üzerinde telif hakkı talep ediyor veya dijitalleştirilmiş eserlere oldukça kısıtlayıcı lisanslar uyguluyordu. Kurumlar ayrıca veri tabanlarını ve üst verileri çok farklı kullanım koşulları altında yayımladı. Pek çok kurum, çalışmalarını etkin bir şekilde dijital ortama aktaracak kaynaklardan, zamandan veya bilgiden yoksundu. Yoksun olanlar hâlâ var. “Açık GKAM” tartışmaları için önemli olan, içeriğe erişimi açmak için önerilen yöntemler üzerinde anlaşmaktır.
2009’daki GKAM-Wiki etkinliğinden çıkan önerileri okuyun. Ne düşünüyorsunuz? Sizin için anlamlı mı? Öneriler sizin iş ortamınızda takip etmeniz için uygun mu? Nasıl güncellenebilirler?
Bu etkinlikten kısa bir süre sonra kültürel miras kuruluşlarının farklı dijital derleyicileri faaliyete geçti. İlki, Avrupa’daki kültürel miras kuruluşlarının dijital derleyicisi olan Europeana idi. Diğer dijital derleyiciler arasında Yeni Zelanda’da Digital NZ, Avustralya’da Trove ve Amerika Birleşik Devletleri’nde Digital Public Library of America’yı sayabiliriz.
Bu derleyici projeler, açık hareketin önemli savunucuları olarak hizmet ediyorlar. Örneğin; Europeana, Public Domain charter sözleşmesi gibi belgeler hazırladı. Tüm Avrupa kültür kurumlarına içerik paylaşmak için altyapı sağladılar. Europeana’da içerik yayımlamak için kalite değerlendirmelerinin bir parçası olarak derleme veri tabanına eklenecek koleksiyonlar için açıklık koşulunu uyguladılar.
